Εύα
H Λιλίθεια και η Εύα στον Παράδεισο. Η έμπειρη Λίλιθ, υπό την μορφή ανθρωπόμορφου όφεως, αποκαλύπτει στην αγνή και ανυποψίαστη Εύα τον καρπό της Γνώσης
Θεός: Τις πταίει?...
Αδάμ: "Η Εύα φταίει."
H Λίλιθ εμφυσά στην αγνή Εύα την σκοτεινή, επιθετική της πλευρά
Ο Διάβολος διαφθείρει την αγνή Εύα. Αισθησιακή Καλλιτεχνική Αναπαράσταση
- Είναι η πρώτη γυναίκα της Γης σύμφωνα με την Βίβλο και την Ιουδαϊκή Θρησκεία.
Ετυμολογία
Η ονομασία " Εύα" σχετίζεται, ενδεχομένως, ετυμολογικά με τα ονόματα "Ήβη ", "Ηώς" καθώς και Έα (Ea) (Σουμεριακός Θεός]].
Εισαγωγή
Εύα είναι το όνομα που έδωσε ο Αδάμ στην πρώτη γυναίκα, την προμήτορα του ανθρώπινου γένους.
Η λέξη στα εβραϊκά λέγεται χαβά και σημαίνει ζωή.
Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη ο Θεός, αφού έβαλε τον Αδάμ στον παράδεισο, πήρε μία από τις πλευρές του και δημιούργησε την Εύα, για να μην νιώθει μόνος του. Επίσης η Εύα συνδέεται με το Προπατορικό Αμάρτημα.
Η Εύα έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες, ιδίως της Αναγέννησης, που δημιούργησαν αριστουργήματα στη ζωγραφική, γλυπτική και μουσική.
Η Εύα στον Γνωστικισμό
Αναζητώντας την κατανόηση της ίδιας της σωτηριολογίας του ο πρώιμος Χριστιανισμός στράφηκε στη μορφή της Εύας, δαιμονοποιώντας την εν μέρει. Ο ρόλος Χριστού στη λύτρωση ερμηνεύθηκε μόνο βάσει της σχέσης του με την Πτώση, έτσι όπως απεικονίζεται στη Γένεση.
Η Εύα, μαζί με τον συνεργάτη της, τον όφι, έγινε ο αντίπαλος που, με τα ψέμματά της, οδήγησε τον παραδείσειο Αδάμ μακριά από τον Θεό.
Καθώς η αντίληψη της κατωτερότητας της Εύας και της τάσης της για αμαρτία είναι ακόμα ενσωματωμένη στην κουλτούρα του 20ου αιώνα, μερικά παραδείγματα αρκούν για να κατανοήσουμε την αντίθεση που παράγεται ανάμεσα στην Εύα της Γένεσης και την Εύα - Λίλιθ του Γνωστικισμού.
Φυσικά, θα πρέπει να αρχίσουμε με την εμφάνιση της Εύας όπως εξιστορείται στη δεύτερη αφήγηση της δημιουργίας, η οποία επαναλαμβάνεται συχνά, ενδεχομένως εξαιτίας της εγγενούς ιεραρχικής δομής μεταξύ αρσενικού και θηλυκού. Σύμφωνα με την ιστορία που παρουσιάζει η Γένεση, μαθαίνουμε πως η ιστορία της δημιουργίας της γυναίκας διαφέρει πολύ από εκείνη του άνδρα.
Έτσι, «και επέβαλε Κύριος ο Θεός έκστασιν επί τον Αδάμ και εκοιμήθη και έλαβε μίαν εκ των πλευρών αυτού και έκλεισεν με σάρκα τον τόπον αυτής. και κατεσκεύασε Κύριος ο Θεός την πλευράν την οποίαν έλαβεν από του Αδάμ εις γυναίκα και έφερεν αυτήν προς τον Αδάμ», (Γένεσις 2:21-22) .
Η παράγωγος φύση της Εύας προϋποθέτει μια οντολογική διάκριση και μια κατωτερότητα εξαρχής. Έτσι ο Παύλος ο πρωιμότερος χριστιανός θεολόγος, μπορεί να ισχυριστεί: «διότι ο μεν ανήρ δεν χρεωστεί να καλύπτη την κεφαλή αυτού επειδή είναι εικών και δόξα του Θεού, η δε γυνή είναι δόξα του ανδρός. διότι ο ανήρ δεν είναι εκ της γυναικός αλλ’η γυνή εκ του ανδρός. Επειδή δεν εκτίσθη ο ανήρ για την γυναίκα, αλλ’ η γυνή δια τον άνδρα ». (Α΄ προς Κορινθίους 11:8-9). Σχεδόν ως ύστερη σκέψη, δεδομένης της αποτυχίας όλων των άλλων πλασμάτων να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του αρσενικού ανθρώπου, ο Θεός δημιούργησε το θήλυ με σαφή σκοπό να γίνει σύντροφος του Αδάμ.
Ο Αμβρόσιος, ο επίσκοπος Μιλάνου στα τέλη του 4ου αιώνα, διερευνά την Εύα εκτενώς στο έργο του Παράδεισος. Η Εύα, η «πρώτη που εξαπατήθηκε», ήταν «υπεύθυνη για την εξαπάτηση του άνδρα». Έτσι ο Αδάμ «έπεσε εξαιτίας του λάθους της γυναίκας του και όχι εξαιτίας δικού του λάθους». Στις αρχές του 5ου αιώνα ο Αυγουστίνος επίσκοπος Ιππώνος δηλώνει σαφώς την κατανόησή του για την κατωτερότητα της Εύας: «Μήπως όλα αυτά έγιναν επειδή ο άνδρας δεν ήταν σε θέση να καταλάβει τα ψεύδη του ερπετού ότι η γυναίκα χρησιμοποιήθηκε από τον όφι εξαιτίας της περιορισμένης κατανόησής της, και επίσης ότι ζούσε σύμφωνα με το πνεύμα της σάρκας και όχι σύμφωνα με το πνεύμα του νου;».
Η Εύα συμβολίζει την αδυναμία, τον αισθησιασμό, τον πειρασμό και την ατίμωση. Δεύτερη στην τάξη της δημιουργίας, ο σκοπός της ήταν να υπηρετεί τον Αδάμ. Ελλείψει σοφίας και φρόνησης οι ενέργειές της στον Κήπο οδήγησαν στην πτώση όλης της ανθρωπότητας. Η Εύα κατάστρεψε την ελπίδα της ανθρωπότητας για τον παράδεισο επί της γης και, χωρίς την εμφάνιση του Χριστού, την ελπίδα της αιώνιας ζωής.
Ο Αυγουστίνος και ο Αμβρόσιος ερμήνευσαν τη σημασία της Εύας στο ίδιο γενικό χρονικό πλαίσιο ως αντίδραση στη μυθολογική ανάπτυξη των Γνωστικών, σύμφωνα με την οποία η Εύα έπαιζε έναν πολύ κεντρικό ρόλο στη δημιουργία. Εντούτοις, αυτοί οι δύο πρώτοι ορθόδοξοι χριστιανοί θεολόγοι, με τις ερμηνείες τους για την πρώτη γυναίκα, συνέβαλαν στη δημιουργία μιας άποψης για την Εύα και τη θηλυκότητα που διατηρήθηκε στις επόμενες γενεές στις χριστιανικές κοινωνίες. Η Εύα στη συγκεκριμένη άποψη συνδέει τη γυναίκα με ό,τι είναι δευτερεύον και κακό, καθοδηγούμενο και αδύναμο. Αυτό το αδύναμο και καθοδηγούμενο πλάσμα οδήγησε ολάκερη την ανθρωπότητα στην Πτώση.
Αν και πολλοί Χριστιανοί –ιδιαίτερα αυτοί που γεννήθηκαν προς το τέλος του εικοστού αιώνα- καταλαβαίνουν ότι μια τέτοια άποψη είναι τουλάχιστον ανεπαρκής και λανθασμένη, οι σύγχρονοι μελετητές της Βίβλου, των οποίων τον αντίκτυπο δεν μπορούμε να υποτιμήσουμε στο σύγχρονο Χριστιανισμό, συνεχίζουν να κατηγορούν την Εύα και συνεπώς όλες τις γυναίκες για την εξορία της ανθρωπότητας από τον Παράδεισο. Τέτοιες πεποιθήσεις παραμένουν ενσωματωμένες στα εκκλησιαστικά συστήματα και τα δόγματα παγκοσμίως.
Αλλά αυτή δεν είναι η Εύα που συναντάμε στα κείμενα του Γνωστικού Χριστιανισμού. Εδώ, οι περιγραφές της είναι εκείνες του οδηγού, του δάσκαλου, ακόμα και του λυτρωτή. Η ουσία και οι ενέργειές της χρησιμεύουν να παρέχουν γνώση και φώτιση για την ανθρωπότητα. Είναι μια «άλλη» Εύα. Είναι η Λίλιθ (Lilith). Για να κατανοήσουμε τη διαφορά, θα πρέπει να αναφερθούμε στον Γνωστικό μύθο, έτσι όπως αναφέρεται στο περί της προέλευσης του Κόσμου, βασικού κειμένου για τη δημιουργία στη βιβλιοθήκη του "Ναγκ Χαμαντί".
Γνωστική Κοσμογονία
Στην παράθεση που ακολουθεί συμπεριλαμβάνονται εδάφια των γνωστικών κειμένων της βιβλιοθήκης που βοηθούν στην κατανόηση της Γνωστικής Εύας/Λιλίθειας. Ουσιαστικά καταγράφονται όσα γνώριζαν ή διδάσκονταν οι Γνωστικοί.
«και όταν τελείωσε τον Αδάμ, τον εγκατέλειψε ως άψυχο φορέα, για να μην εισέλθει σε τούτη τη διαμορφωμένη μορφή ο αληθινός άνθρωπος και γίνει κύριός της. Για αυτόν τον λόγο άφησε τη διαμορφωμένη μορφή σαράντα ημέρες δίχως ψυχή. Τη τεσσαρακοστή ημέρα η Σοφία Ζωή έστειλε την πνοή της στον Αδάμ, που δεν είχε καμία ψυχή. Εκείνος άρχισε να κινείται επάνω στο έδαφος και δεν μπορούσε να σταθεί όρθιος. (115:3-15).
Οι επτά κυβερνήτες ή αρχές (άρχοντες), υπερφυσικές υπάρξεις κατώτερης τάξης που συνδέονται με τη Κοσμική Δημιουργία, δημιούργησαν το σώμα του Αδάμ. Όμως, καθόρισαν ότι ο Αδάμ, αν του δινόταν ψυχή, θα γινόταν ισχυρότερος από εκείνους. Για αυτό δημιουργήθηκε ως άψυχη ύπαρξη. Η Σοφία Ζωή, μορφή υπέρτερη των επτά αρχόντων στην Γνωστική Κοσμολογία, έδωσε στον Αδάμ ζωή με την ανάσα της. Αυτή η οντολογικά μετασχηματιστική προσφορά τάραξε και θύμωσε τους κυβερνήτες. Αλλά η πνοή της ζωής δεν απελευθέρωσε πλήρως τον Αδάμ. Ήταν ακόμη υποχρεωμένος να σύρεται στο έδαφος. Η αδυναμία του κατεύνασε τους επτά κυβερνήτες, που τον πήραν και τον τοποθέτησαν στον Παράδεισο. Κατόπιν αποχώρησαν για τους ουρανούς τους.
Σε αυτό το σημείο της αφήγησης εισέρχεται η Εύα/Λίλιθ: «Όταν η Εύα /Λίλιθ είδε τον άνδρα σε πρηνή ένιωσε οίκτο και είπε: Αδάμ! Ζωντάνεψε! Σήκω από το έδαφος!. Αμέσως η λέξη της έγινε πράξη.
Ο Αδάμ, έχοντας εγερθεί, άνοιξε τα μάτια του. Όταν την είδε είπε, Σε ονομάζω μητέρα της ζωής. Γιατί είσαι εσύ που μου έδωσες ζωή», (116:1-7).
Είναι φανερό ότι οι ρόλοι αντιστρέφονται στη γνωστική εκδοχή του μύθου. Αντί να δημιουργείται η Εύα από το πλευρό του Αδάμ, είναι εκείνη που παρέχει την ψυχή στον Αδάμ. Γίνεται ενεργός δωρητής της ζωής, και όχι παθητικός δέκτης του Αδάμ.
Ο ρόλος της Εύας συνεχίζει να ξετυλίγεται στο περί της προέλευσης του Κόσμου: «Κατόπιν οι άρχοντες ενημερώθηκαν ότι η μορφή ήταν ζωντανή και ταράχθηκαν πολύ. Έτσι έστειλαν επτά Αρχαγγέλους να δουν τι είχε συμβεί. Εκείνοι ήλθαν προς τον Αδάμ. Όταν είδαν την Εύα να του μιλά, είπαν ο ένας στον άλλον "Τι είδος είναι αυτή η φωτεινή γυναίκα; γιατί ομοιάζει με εκείνη την ομοίωση που εμφανίστηκε σε εμάς εν τω μέσω του φωτός?". Ελάτε τώρα, ας την κρατήσουμε να ρίξουμε μέσα της το σπόρο μας, έτσι ώστε όταν μιανθεί να μην είναι σε θέση να ανέλθει στο φως της. Επίσης, εκείνοι που θα γεννήσει θα είναι κάτω από την κυριαρχία μας. Αλλά ας μην το πούμε στον Αδάμ, γιατί δεν είναι ένας από μας. Καλύτερα να του επιβάλλουμε βαθύ ύπνο και ας του διδάξουμε στον ύπνο του ότι εκείνη προήλθε από το πλευρό του, για να τον υπακούει και να γίνει κύριός της’. Τότε η Εύα/Λίλιθ, όντας δυνατή, γέλασε με την απόφασή τους. Έθεσε ομίχλη επί των οφθαλών τους και μυστικά άφησε την ομοίωσή της με τον Αδάμ. Εισήλθε στο δέντρο της γνώσης και παρέμεινε εκεί. Την καταδίωξαν, και εκείνη τους αποκάλυψε ότι είχε εισέλθει στο δέντρο και ότι είχε γίνει δέντρο. Κατόπιν, μπαίνοντας σε κατάσταση μεγάλου φόβου, οι Αρχάγγελλοι τράπηκαν σε φυγή, (116:8-34).
Στο σχέδιό τους για να καταστρέψουν την Εύα, οι Άρχοντες δημιουργούν ένα ψέμα – ότι η Εύα προήλθε από το πλευρό του Αδάμ. Τούτη η υπόθεση της διαμόρφωσης από το πλευρό του Αδάμ γίνεται το επίκεντρο γύρω από το οποίο περιστρέφεται η ορθόδοξη ερμηνεία της Εύας, μια ερμηνεία που στερείται της απαραίτητης σωτηριολογικής γνώσης. Μια μελέτη των δογματικών συστημάτων –ιδιαίτερα των χριστιανικών ομάδων του 20ου αιώνα- αρκεί για να κατανοήσει κανείς από πού πηγάζει η υπαγωγή των γυναικών στις δυνάμεις της πατριαρχίας.
Οι κυβερνήτες ήταν «πολύ ευτυχείς» που αυτοί -το «θηλυκό πλάσμα», μαζί με τον Αδάμ και τα τέκνα τους- «έσφαλλαν μέσα στην αμάθειά τους όπως τα κτήνη», (118:9-10). Φυσικά, η αληθινή Εύα/Λίλιθ παρέμεινε κρυμμένη στο δέντρο. Αλλά η ιστορία της Εύας συνεχίζει να ξετυλίγεται. Η «ομοίωσή» της που έζησε με τον Αδάμ, σε αντιδιαστολή με την «αληθινή Εύα» στο Δέντρο της Ζωής, επίσης αποδίδει έναν κεντρικό ρόλο στη σωτηρία. Όπως στην ιστορία της Γένεσης, αποφασίζει να φάει από το δέντρο της γνώσης και να μοιραστεί τη φώτισή του με τον Αδάμ:
«τότε η διάνοιά τους άνοιξε. Γιατί όταν έφαγαν, το φως της νόησης έλαμψε μέσα τους. Όταν είδαν ότι αυτοί που τους είχαν διαμορφώσει κατείχαν τη μορφή θηρίων, ένιωσαν απέχθεια. Από εκείνη την ημέρα γνώρισαν ότι αληθινά υπήρχε κάτι ισχυρότερο από εκείνους», (119:10-20, 120:13-15).
Για τους Γνωστικούς η επίτευξη της κρυμμένης γνώσης κρατά το κλειδί για τη σωτηρία τους. Δύο Εύες, η καθε μία από τις οποίες συνεισφέρει με τρόπο μοναδικό στη γνώση, ενυπάρχουν στον γνωστικό μύθο της Δημιουργίας. Η Εύα, η Μητέρα του Κόσμου της παγκόσμιας μυθολογίας, η θηλυκή άποψη για τη ζωή, ο θηλυκός τρόπος κατανόησης των πραγμάτων, εφικτός από άνδρες και γυναίκες, είναι το κρυφό κλειδί για τη σωτηρία. Ένα κλειδί κρυμμένο σύμφωνα με αρκετούς ερευνητές από τους ορθόδοξους Χριστιανούς εξαιτίας της πεισματικής τους προσήλωσης στη δογματικά κατοχυρωμένη θέση περί της κατωτερότητας της γυναίκας. Ωστόσο, θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπ' όψιν μας πως ο Χριστιανισμός στην εξελικτική του πορεία απέδωσε αν όχι στη γυναίκα, τουλάχιστον στην θηλυκή αρχή μια πολύ υψηλή θέση μέσω της Μαρίας και της γενικότερης ιδεολογίας του Αγίου Πνεύματος, ίσως όχι κατοχυρωμένη δογματικά, αλλά βαθειά εντυπωμένη στη λαϊκή συνείδηση.
Παραπομπές
1: Όλες οι παραπομπές από τα γνωστικά κείμενα έγιναν από ελεύθερη μετάφραση του The Nag Hammadi Library, (ed. James Robinson), Harper, (San Francisco, 1988) και ακολουθούν την αρίθμηση της συγκεκριμένης έκδοσης.
Εσωτερική Αρθρογραφία
Βιβλιογραφία
- Αμβρόσιου, Παράδεισος, 4.24, 10.48
- Αυγουστίνου, Το κυριολεκτικό νόημα της Γένεσης, 11.37.
- Robinson James, (ed.), The Nag Hammadi Library, Harper, (San Francisco, 1988)
Ιστογραφία
 Κίνδυνοι Χρήσης
|
|---|
|
Αν και θα βρείτε εξακριβωμένες πληροφορίες "Οι πληροφορίες αυτές μπορεί πρόσφατα Πρέπει να λάβετε υπ' όψη ότι Επίσης, |
- Μην κάνετε χρήση του περιεχομένου της παρούσας εγκυκλοπαίδειας
αν διαφωνείτε με όσα αναγράφονται σε αυτήν
- Όχι, στις διαφημίσεις που περιέχουν απαράδεκτο περιεχόμενο (άσεμνες εικόνες, ροζ αγγελίες κλπ.)